Konsekwencje “terapii szokowej” dla nauki i szkolnictwa wyższego

Opis projektu

Systematyczna refleksja nad polskim sektorem nauki i szkolnictwa wyższego pomija zupełnie kontekst lat dziewięćdziesiątych, obierając za moment genezy obecnego stanu rzeczy proces integracji polskiego systemu z systemami europejskimi w ramach procesu bolońskiego i tak zwane reformy Minister Barbary Kudryckiej. Choć we współczesnych dyskusjach o polityce naukowej oraz polityce szkolnictwa wyższego okres transformacji ustrojowej przedstawiany jest jako czas wycofania się państwa z tego obszaru – okres „polityki braku polityki”, stwierdzenie to jest dalekie od prawdy. Lata transformacji rzucają się długim cieniem na naszą współczesność. W tym okresie, w odpowiedzi na świadomą politykę władz państwowych rozwinęły się bowiem cechy specyficzne i główne węzły problemów utrzymujących się w sektorze do dziś: a) dyskurs darwinowskiej konkurencji o środki na badania, w którym centralne miejsce zajmuje „doskonałość naukowa” rozumiana głównie jako mierzalne i odpowiednio indeksowane publikacje zagraniczne; b) umasowiony sektor formalnie nieodpłatnego kształcenia, w którym systemowo zaniedbano sferę pośredniej i bezpośredniej pomocy materialnej dla studentów – przekształcając tę grupę z „pracowników w procesie kształcenia” w „studentów-pracowników”.

Istotą realizowanego zadania jest zatem przesunięcie genezy polskiego systemu z przełomu pierwszej i drugiej dekady XXI wieku na początek lat dziewięćdziesiątych. i towarzyszącej im „terapii szokowej” polskiego systemu nauki i szkolnictwa wyższego. Konsekwencje i skutki podejmowanego w ramach zadania problemu nie ograniczają się do jego historycznych ram, ale odczuwane są w polskim systemie nauki i szkolnictwa do dzisiaj. Wojna wydana nauce i szkolnictwu wyższemu w Polsce w latach dziewięćdziesiątych była świadomą i wykalkulowaną decyzją rządzących. Rozwinięte w tamtym czasie dyskursy, do dzisiaj legitymizujące takie obszary działalności sektora jak polityka naukowa czy pomoc materialna dla studentów, w dalszym ciągu pogłębiają jedynie peryferyjną pozycję naszego kraju. W wąsko zakrojonym neoliberalnym imaginarium nie było miejsca na suwerenny rozwój w oparciu o wiedzę i naukę. We współczesnych dyskusjach o neoliberalizmie i nauce w Polsce zbyt łatwo zbywa się ten okres milczeniem. Stanowi on jednak klucz do zrozumienia wielu przeszkód na drodze do reformowania sektora, jak również problemów, z którymi musimy się mierzyć współcześnie.

Dzisiejsze szkolnictwo wyższe i nauka w Polsce rozwinęły swoje najbardziej problematyczne elementy właśnie w odpowiedzi na głęboką politykę oszczędności i terapię szokową lat dziewięćdziesiątych. Jeśli w okresie lat dziewięćdziesiątych wynikało to jednak w ogromnej mierze z potężnego kryzysu finansów publicznych, ciągłość tych dyskursów poza tym kontekstem podmywa zdolności do suwerennego wyznaczania celów i priorytetów nauce i szkolnictwu wyższemu. Zarówno w odniesieniu do celów realizowanych w jego ramach, jaki i celów realizowanych za pomocą tego sektora. Co więcej, istnieją dziś silne tendencje społeczne, wskazujące, że podejmowany w ramach zadania problem będzie się w najbliższych latach pogłębiał. Po pierwsze, w odniesieniu do pomocy materialnej dla studentów. Stale rosnące koszty najmu mieszkań w miastach uniwersyteckich i trudności w dostępach do miejsc w akademikach unaoczniły się szczególnie w 2023 i 2024 roku w serii protestów studenckich przeciwko polityce mieszkaniowej uczelni wyższych i władz miejskich. Tempo i skala tych działań pokazują, że problem będzie się nasilał. Po drugie, w kontekście ewaluacji nauki i jej podbudowy w postaci dyskursu doskonałości naukowej. Środowisko naukowe w Polsce pozostaje radykalnie podzielone względem sposobu przeprowadzania ewaluacji badań naukowych. Zmiany sposobu oceny czy zmieniająca się punktacja czasopism naukowych mocno przyczyniły się do pogłębienia sporów między dyscyplinami o sposób identyfikowania i definiowania doskonałości naukowej. Również tutaj intensywność tego sporu i wielość wysuwanych rozwiązań jasno unaoczniają pogłębiający się charakter stawianego w zadaniu problemu.

Zaniechania systematycznej refleksji nad stawianym w ramach zagadnienia „terapii szokowej” lat dziewięćdziesiątych w kontekście sektora nauki i szkolnictwa wyższego grozi pogłębianiem się tych tendencji i dalszymi konsekwencjami społecznymi. Przede wszystkim w postaci pogłębiania się sporów w polskim środowisku naukowym i jego utraty zaufania względem mechanizmów oceny badań naukowych, jak również w kontekście zwiększającej się liczby osób, które w obliczu braku mechanizmów pomocy materialnej rezygnują lub w ogóle nie podejmują studiów wyższych. 

Pytania badawcze

W ramach realizacji zadania zbadane zostaną konsekwencje skrajnej neoliberalnej polityki oszczędności lat dziewięćdziesiątych XX wieku dla sektora nauki i szkolnictwa wyższego oraz specyficznych odpowiedzi na te procesy ze strony samego sektora (studentów i pracowników akademickich). Prowadzone w ramach zadania badanie jest skoncentrowane na dwóch węzłowych procesach: a) rozwoju dyskursów uzasadniających konieczność finansowania nauki używanych przez naukowców i polityków w latach dziewięćdziesiątych XX wieku; b) zmieniających się uzasadnieniach dotyczących (nie)istotności pośredniej pomocy materialnej dla studentów (akademiki, stołówki, kluby studenckie) na poziomie krajowym i poziomie uczelni. Dzięki realizacji zadania udzielone zostaną odpowiedzi na trzy następujące pytania:

  1. Jakie dyskursy o nauce i szkolnictwie wyższym towarzyszyły wprowadzaniu w Polsce „terapii szokowej”?
  2. Jakie konsekwencje dla charakteru i dynamiki umasowienia szkolnictwa wyższego w Polsce miała „terapia szokowa”?
  3. Jakie problemy środowisko studenckie i akademickie podnosiło w ramach protestów wobec „terapii szokowej” w szkolnictwie wyższym i nauce?

Odpowiedzi na te pytania, powiązane z odniesieniem do współczesnej sytuacji dyskusji nad polityką publiczną w odniesieniu do nauki i szkolnictwa wyższego, zostaną sformułowane w trzech raportach analitycznych, oraz syntetycznej publikacji książkowej.

Powiązane wydarzenia

Projekt finansowany ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego (umowa numer MNiSW/2024/DAP/236. Kwota finansowania: 238 530 PLN). Kierownikiem projektu jest Krystian Szadkowski.Dofinansowano ze środków budżetu państwa

Zadanie zlecone Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego

Badanie konsekwencji “terapii szokowej” lat dziewięćdziesiątych XX wieku dla współczesnych możliwości rozwoju nauki i szkolnictwa wyższego w Polsce

Dofinansowanie

238 530 PLN

Całkowite wartość 

238 530 PLN

Data podpisania umowy

12 września 2024

 

 

Obrazek ChatGPT