Abstrakt: Wystąpienie analizuje rolę mediów okresu transformacji ustrojowej jako jednego z narzędzi przekształcania podmiotowości studentów – przygotowywania ich do roli przedsiębiorczych, elastycznych pracowników gospodarki rynkowej (Krzeski i Piekarska 2017). Na podstawie materiałów prasowych z lat 1989–1999 oraz przy użyciu krytycznej analizy dyskursu (Fairclough 2013) rekonstruuję dwie przeciwstawne figury obecne w medialnych narracjach: młodego kapitalisty i wiecznego studenta. Pokazuję, jak zmieniał się sposób przedstawiania studenckiej zaradności – od „kombinatora na stypendium” po „młodego wilka” – oraz jak profesjonalizowała się studencka przedsiębiorczość. Równocześnie analizuję ewolucję figury wiecznego studenta – od ironicznej krytyki po stopniowe przemilczanie. Obie postaci pozwalają uchwycić szersze przemiany w wyobrażeniach o młodych ludziach: ich pracy, aspiracjach i miejscu w społeczeństwie kapitalistycznym.

Abstrakt: W wystąpieniu zaprezentowane zostaną wyniki badań historyczno-archiwalnych dotyczących sytuacji materialnej studentów Uniwersytetu Łódzkiego (UŁ) w latach 1989-1999. Trzonem rozważań będą akty prawne, które miały wpływ na regulowanie systemu pomocy materialnej w szkolnictwie wyższym. Prawo nie funkcjonuje jednak w próżni, lecz ma przede wszystkim wymiar społeczny. Przedstawiona zostanie historia i dynamika protestów studenckich dziejących się na Uniwersytecie Łódzkim lub będących lokalnym wsparciem protestów ogólnopolskich — a dotyczących kwestii pomocy materialnej, które miały najbardziej oddolny wpływ na tworzenie omawianych aktów prawnych. W ujęciu krytycznym zostanie również zaprezentowany sam system pomocy materialnej pośredniej i bezpośredniej na UŁ w latach dziewięćdziesiątych oraz wskazanie zmian między systemem wsparcia funkcjonującym w tamtych latach — i obecnie. Wystąpienie ma na celu rekonstrukcję historii niezwykle żywej, uwikłanej w złożone relacje między dynamicznie zmieniającymi się dyskursami, prawem, polityką społeczną a oddolnymi ruchami studenckimi.

Abstrakt: Wystąpienie oparte będzie na badaniach archiwalnych i wywiadach indywidualnych dotyczących kształtowania się i przemian kultury studenckiej w Łodzi w okresie dekady od rozpoczęcia transformacji ustrojowej (1989-1999). Główną osią rozważań będzie działalność klubów studenckich na osiedlach akademickich Uniwersytetu Łódzkiego oraz Politechniki Łódzkiej. Kluby te były kolebką kultury studenckiej — miejscem spędzania czasu wolnego, gdzie studenci bawili się, integrowali i zawierali relacje na całe życie. Skupimy się na chronologicznym przedstawieniu istniejących w latach dziewięćdziesiątych klubów studenckich, ich charakterystyki oraz wpływu na życie studenckie. Przedstawiona zostanie specyfika działalności na terenie należącym do uczelni: od organizacji wydarzeń kulturalnych i dyskotek, przez kwestie lokalowe i zaopatrzeniowe, aż po relacje z władzami uczelni i lokalną społecznością. Kluby te w większości nie przetrwały próby czasu i dynamicznych przemian społeczno-gospodarczych. W naszym wystąpieniu przedstawimy prawdopodobne powody upadku kultury studenckiej w Łodzi.

Abstrakt: Okres transformacji systemu ekonomiczno-politycznego w Polsce rozpoczął się jeszcze w 1989 roku i już od samego początku wzbudził opór wielu grup społecznych, w tym środowiska akademickiego. Potwierdza to wstępna analiza aktywności protestacyjnej pracowników akademickich i studentów. Opór środowiska dotyczył wielu konsekwencji wprowadzanych w tym okresie reform, przede wszystkim zaś elementów ograniczania wydatków budżetowych na naukę i szkolnictwo wyższe, jak i dostosowywania strukturalnego sektora do wymogów neoliberalnego kapitalizmu. Prezentując wyniki ilościowego aspektu badania protestów akademickich, trwających od wydarzeń związanych z rejestracją NZS w 1989 roku po sprzeciw wobec wprowadzania pełnej odpłatności za studia w 1999 roku, skupię się przede wszystkim na wnioskach dotyczących dynamiki protestów. Przedstawię zmiany wykorzystywanych form oporu, postulaty, rodzaje aktorów społecznych biorących udział w protestach oraz ich zasięg geograficzny we wspomnianym okresie. Określę również wrażliwość narzędzia badawczego z jakiego korzystałem – analizy wydarzeń protestacyjnych (Franzosi, 1987; Hutter, 2019; Silver, 2009) – w oparciu o liczbę zarejestrowanych wzmianek o protestach w szkolnictwie wyższym, na podstawie pięciu dzienników (“Gazeta Wyborcza”, “Rzeczpospolita”, “Głos Wielkopolski”, “Życie Warszawy”, “Dziennik Łódzki”) oraz dwóch tygodników prasowych („Polityka”, „Wprost”).

Abstrakt: Niezależne Zrzeszenie Studentów było największą i de facto jedyną pozaustawową organizacją studencką organizującą regularne działania protestacyjne na przestrzeni całej dekady lat dziewięćdziesiątych. Zarówno władze krajowe, jak i struktury lokalne, działały na wielu niezależnych frontach i wchodziły w sojusze z innymi organizacjami politycznymi. Spojrzenie na nieanalizowaną dotąd szerzej historię tej organizacji przez pryzmat protestów pozwala dostrzec obszary w ramach społeczności studenckiej, które NZS starało się zagospodarować – poprzez przewodzenie powszechnym zrywom roku 1989, masowy sprzeciw wobec zasadniczej służby wojskowej czy późniejsze firmowanie patetycznych marszów pierwszomajowych z kukłami Marksa i Lenina. Z dzisiejszej perspektywy, gdy ostatni protest NZS odbył się lata temu, interesującym fenomenem jest jego funkcjonowanie we wczesnej fazie rozwoju polskiej demokracji liberalnej, ustroju dziś tak skutecznego w tłumieniu pozainstytucjonalnego gniewu i sprzeciwu. W ramach systematycznego przeglądu prasy z lat 1989-1999, zespół zidentyfikował 104 wzmianki o działaniach protestacyjnych z uczestnictwem NZS. Ponadto, w ramach kwerendy archiwalnej na uczelniach dotarłem do oficjalnych pism kierowanych przez NZS do różnych organów państwowych w związku z protestami. Dla porównania, postkomunistyczne ZSP figuruje w zaledwie 6 wzmiankach jako organizator protestów. Na podstawie tego materiału zrekonstruuję przemiany w Zrzeszeniu w zakresie metod protestu, postulatów, sojuszy oraz ogólnego charakteru działalności protestacyjnej. W ten sposób przedstawię skalę i kierunek owych protestów, a także grupę docelową NZS wśród społeczności studenckiej.

Abstrakt: Niniejsze wystąpienie stanowi przyczynek do rekonstrukcji kontekstu powstania i funkcjonowania Polskiego Forum Akademicko-Gospodarczego w latach dziewięćdziesiątych. Jego działalność nie jest jednak łatwa do zrekonstruowania. Informacje dotyczące aktywności Forum pojawiają się śladowo w materiale gazetowym (oraz PAP) i akademickiej prasy branżowej (Forum Akademickie) oraz czasopismach naukowych (Industry and Higher Education). Bezcennym źródłem okazują się wystąpienia publiczne z okresu 1990-1996 założyciela Polskiego Forum i ówczesnego rektora Politechniki Warszawskiej, prof. Marka Dietriecha. Bazując na tak skonstruowanym archiwum tekstów przedstawię pierwszy etap funkcjonowania tej sieci pośredniczącej w peryferyjnym, rodzącym się kapitalizmie akademickim. Skupię się nie tylko na przyczynach powstania, dyskursie towarzyszącym uzasadnianiu powstania Forum, wzajemnych relacjach z organizacją „matką”, amerykańską Bussiness-Higher Education Forum (marzenia o ekspansji rozwijanego modelu w Europie Środkowo-Wschodniej), jak również problemach, które w funkcjonowaniu systemu badań i rozwoju oraz komercjalizacji nauki na polskich uczelniach w latach dziewięćdziesiątych naświetlały losy organizacji.

Abstrakt: Głównym celem niniejszego wystąpienia jest próba analizy rodzimych sieci pośredniczących na gruncie teorii peryferyjnego kapitalizmu akademickiego (Szadkowski 2023). Tym razem dojdzie do niej w oparciu o działalność powołanego do życia w 1992 roku Polskiego Forum Akademicko-Gospodarczego, w założeniach organizacji bliźniaczej względem amerykańskiego Bussiness-Higher Education Forum, które skupiając się na pionierskim łączeniu najlepszych uczelni w Stanach Zjednoczonych z kapitalistycznymi przedsiębiorstwami, ustanowiło kluczowy z dzisiejszej perspektywy przedmiot badań Sheili Slaughter (1990). Badania te, inaugurując namysł nad samym kapitalizmem akademickim (Slaughter, Rhoades 2004; Slaughter, Cantwell 2012), zwróciły też uwagę na rosnącą rolę instytucjonalnych pośredników ułatwiających współpracę między środowiskiem biznesowym a szerokim światem nauki. Podkreślały też znaczenie realnych, materialnych spotkań między pragnącymi współpracy aktorami tzw. nowej gospodarki, co korespondowało ze znacznie późniejszymi próbami „uziemiania” społeczeństwa sieci czy kapitalizmu kognitywnego (por. Castells 2007; Mezzadra, Neilson 2013). Z oczywistych względów nie uwzględniały jednak tego, jak ekosystem wyjściowo podobnych spotkań rozwija się i reprodukuje w warunkach peryferyjnych. Na to, że mogą temu towarzyszyć początkowe niepowodzenia, powracające napięcia czy nawet okresowa niechęć do współpracy między partnerami (obok świata biznesu i sektora akademickiego kluczową rolę odgrywa tu również państwo), wskazuje analizowane przeze mnie drugie życie wspomnianego stowarzyszenia (2019-2025), naznaczone przez siedem edycji Forum Akademicko-Gospodarczego, a umożliwione dopiero za sprawą zmiany krajobrazu prawnego i finansowego polskiego nauki (wskutek m.in. tzw. Ustawy 2.0). W prezentowanym wystąpieniu położę nacisk na analizę składu podmiotów animujących Forum, zarysowanie właściwych dla nich agend oraz uwypuklenie sprzeczności, które ujawniają produkowane w jego ramach dyskursy. Skupię się również na prześledzeniu, w jaki sposób postrzegają się nawzajem strony analizowanej interakcji, gdy przychodzi im diagnozować główne potencjały i niepowodzenia tytułowej współpracy.

Abstrakt: Celem wystąpienia jest analiza ewolucji dyskursu „racjonalizacji” alokacji środków na naukę w działalności Komitetu Badań Naukowych (KBN) w latach 1991–1999. W centrum uwagi znajduje się sposób, w jaki mechanizmy oceny i kategorie „racjonalnego” zarządzania finansami nauki były artykułowane w kontekście systematycznego pogarszania się sytuacji materialnej polskiej nauki w dobie transformacji ustrojowej. Analiza koncentruje się na trzech kadencjach przewodniczących KBN: prof. Karczewskiego (1991–1995), prof. Łuczaka (1995–1997) oraz prof. Wiszniewskiego (1997–1999). Punktem wyjścia jest jednak wcześniejsza wypowiedź prof. Stefana Amsterdamskiego, który jako podsekretarz stanu w Urzędzie Postępu Naukowo-Technicznego i Wdrożeń (1990) postulował potrzebę „racjonalizacji” zarządzania nauką w warunkach przejściowych. Kolejni przewodniczący KBN dziedziczyli to zadanie, redefiniując każdorazowo „racjonalizację” w odpowiedzi na zmieniające się realia – przede wszystkim spadek finansowania budżetowego oraz przedłużający i normalizujący się charakter „przejściowości” gospodarki. Prześledzenie tych kolejnych przesunięć dyskursywnych pozwala z kolei uchwycić, jak w latach 90. pojęcie „racjonalizacji” było stopniowo doprecyzowywane poprzez odniesienie do „doskonałości naukowej” oraz modelowane przez logikę racjonalności rynkowej.

Abstrakt: Wystąpienie przedstawia wyniki analizy dyskursu dotyczącego polityki naukowej realizowanej przez Komitet Badań Naukowych w latach 1996–2001, opartej na materiałach z posiedzeń Komisji Edukacji, Nauki i Postępu Technicznego. Badanie to stanowi kontynuację wcześniejszej analizy obejmującej pierwsze lata transformacji ustrojowej (1989–1995) i ma na celu ukazanie, w jaki sposób rozwijał się dyskurs doskonałości naukowej w warunkach trwającego niedofinansowania — już po odejściu od logiki gwałtownego odcinania się od poprzedniego systemu, a w kontekście rosnącej orientacji na integrację europejską. W analizie skupiłam się na trzech głównych wątkach stanowiących oś naturalizującej się wówczas formacji dyskursywnej. Po pierwsze, omówiona zostaje ówczesna diagnoza kondycji polskiej nauki w oparciu o trzy zidentyfikowane w dyskursie kryteria: użyteczność społeczną, powiązanie z gospodarką oraz umiędzynarodowienie. „Doskonałość” funkcjonuje tu zarówno jako kryterium oceny, jak i jako retoryczne remedium na postępującą marginalizację nauki. Po drugie, prześledzona jest kwestia sporu o zakres i znaczenie polityki naukowej. W tym obszarze szczególnie widoczna staje się logika ostrożności, która instrumentalizuje kategorię doskonałości jako narzędzie legitymizujące ograniczoną sprawczość oraz odwlekanie w czasie definiowania klarownych priorytetów. Po trzecie, przedstawione zostają dyskusje dotyczące obecnej i przyszłej roli Komitetu Badań Naukowych w zmieniających się warunkach społeczno-gospodarczych. Szczególną uwagę poświęcam powielanej przez KBN logice adaptacji, która — podążając schematami dyskursu doskonałości — naturalizuje rozwiązania tymczasowe, czyniąc zarządzanie niedoborem nowym status quo.